ایده هدایت نور از طریق انکسار برای اولین بار در دهه 1840 توسط دانشمندانی مانند Daniel Colladon و Jacques Babinet مطرح شد. الکساندر گراهام بل در سال 1880 دستگاه فوتوفون (تلفن نوری) را اختراع کرد که صدا را تا فاصله 200 متری منتقل می‌کرد، اما محدودیت‌های جوی مانند باران و گردوغبار مانع پیشرفت آن شد. در سال 1870، John Tyndall پدیده بازتاب کلی را توصیف کرد که پایه علمی فیبر نوری را تشکیل داد. پیشرفت واقعی در دهه 1960 با اختراع لیزر رخ داد و در سال 1966، نظریه هدایت نور در الیاف شیشه‌ای توسعه یافت.
از دهه 1980، فیبر نوری به عنوان ابزار اصلی مخابرات نوری شناخته شد و تا سال 1985، بیش از 2 میلیون کیلومتر کابل نوری در جهان نصب گردید. در ایران، فعالیت‌های پژوهشی از دهه 60 شمسی آغاز شد و کارخانه تولید فیبر نوری در یزد از سال 1367 بهره‌برداری گردید، با ظرفیت تولید 50 هزار کیلومتر در سال از 1373. پروژه‌هایی مانند TAE (ارتباط آسیا-اروپا) با 24 هزار کیلومتر طول، نقش فیبر نوری را در ارتباطات بین‌المللی برجسته کرده است.
ساختار فیبر نوری
فیبر نوری از لایه‌های مختلفی تشکیل شده است: هسته (Core) که بخش مرکزی و شفاف است و از سیلیسیم دی‌اکسید یا پلیمر ساخته می‌شود؛ پوسته (Cladding) که هسته را احاطه کرده و ضریب شکست کمتری دارد تا نور را درون هسته نگه دارد؛ و لایه‌های محافظ خارجی پلاستیکی برای جلوگیری از آسیب.
قطر هسته و پوسته معمولاً حدود 125 میکرون است و کابل‌های فیبر نوری می‌توانند صدها رشته را در خود جای دهند، با قطری کمتر از یک اینچ. سرعت نور در فیبر به دلیل ضریب شکست مواد، حدود یک سوم سرعت در فضای آزاد (3×10^8 متر بر ثانیه) است. روزنه عددی (Numerical Aperture) که از فرمول √(n₁² – n₂²) محاسبه می‌شود (n₁ ضریب شکست هسته و n₂ پوسته)، زاویه پذیرش نور را تعیین می‌کند.
ساختار فیبر نوری
نحوه ارسال نور و سیستم رله
نور از طریق هسته فیبر با استفاده از بازتاب داخلی کامل منتقل می‌شود، جایی که نور با زاویه‌ای بیشتر از زاویه حد (θ_c) به دیواره پوسته برخورد کرده و بازتاب می‌یابد. تضعیف سیگنال ممکن است رخ دهد، مثلاً در طول موج 1300 نانومتر، 50-60% در هر کیلومتر از دست می‌رود، اما در نسل سوم فیبرها مانند D.S.F، تلفات در 1550 نانومتر حداقل است. سیستم رله شامل فرستنده (برای تولید و رمزنگاری سیگنال نوری با طول موج‌های 850، 1300 یا 1550 نانومتر)، تقویت‌کننده نوری برای مسافت‌های طولانی، و گیرنده برای رمزگشایی سیگنال الکتریکی است. در فیبرها، داده‌ها به صورت پالس‌های نوری توسط فوتون‌ها منتقل می‌شوند.
مزایا و معایب فیبر نوری در مقایسه با سیم‌های مسی
فیبر نوری مزایای زیادی دارد: قیمت ارزان‌تر در مقیاس بزرگ، اندازه نازک‌تر، پهنای باند بالا (تا 100 گیگابیت بر ثانیه و بیشتر)، تضعیف کم، عدم تداخل الکترومغناطیسی، مصرف برق پایین، وزن سبک، امنیت بالا و امکان تعمیر بدون قطع سیستم. همچنین، نسبت به کابل مسی چندین هزار برابر ظرفیت بیشتری دارد و از میدان‌های الکترومغناطیسی بدون تداخل عبور می‌کند. معایب شامل نیاز به دقت در کابل‌کشی، شکنندگی در زوایای تند، محدودیت کشش و نیاز به محافظت در برابر ضربه است. در محیط‌های خشن، کابل‌های زره‌دار استفاده می‌شود.
انواع فیبر نوری
فیبر نوری بر اساس نحوه انتقال سیگنال، جنس مواد و کاربرد به انواع مختلفی تقسیم می‌شود:
بر اساس نحوه انتقال سیگنال:
– فیبر تک‌حالته (Single-Mode):هسته کوچک (8-10 میکرون)، مناسب برای مسافت‌های طولانی (تا 100 کیلومتر) با لیزر و پهنای باند بالا. انواع: OS1 و OS2 (OS2 برای فضای باز با تضعیف کمتر).
– فیبر چندحالته (Multi-Mode): هسته بزرگ‌تر (50 یا 62.5 میکرون)، برای مسافت‌های کوتاه با LED. انواع: OM1 تا OM5 (OM4 و OM5 برای مراکز داده پرسرعت).
بر اساس جنس مواد:
– فیبر شیشه‌ای (GOF): هسته و غلاف شیشه‌ای، برای فواصل طولانی (تا 10 کیلومتر)، اما شکننده.
– فیبر پلیمری (POF): هسته و غلاف پلیمری، انعطاف‌پذیر و ارزان برای فواصل کوتاه (تا 100 متر).
– فیبر با غلاف پلیمری (PCF): هسته شیشه‌ای و غلاف پلیمری، ترکیبی برای فواصل متوسط (تا 2 کیلومتر).
منبع: فیبر نوری چیست